ม.มหิดล ปั้นเด็กปฐมวัยเป็นพลเมืองโลกคุณภาพสู่หนทางรอดแห่งมวลมนุษยชาติ
8 มกราคม 2565 ตรงกับ “วันเด็กแห่งชาติ” ด้วยคำขวัญ”รู้คิด รอบคอบ รับผิดชอบต่อสังคม” เด็กในยุคสมัยที่มีการแพร่ระบาดของเชื้อไวรัส COVID-19 จำเป็นที่จะต้องเติบโตด้วยความรับผิดชอบต่อสังคม และเรียนรู้ที่จะ “อยู่ร่วม COVID-19”
รศ.นพ.อดิศักดิ์ ผลิตผลการพิมพ์ ผอ.สถาบันแห่งชาติเพื่อการพัฒนาเด็กและครอบครัว และ ผอ.ศูนย์วิจัยเพื่อสร้างเสริมความปลอดภัยและป้องกันการบาดเจ็บในเด็ก รพ.รามาธิบดี สะท้อนปัญหาเด็กถูกทำร้ายในสังคมไทยว่า กรณีเด็กถูกทำร้ายตามสถิติส่วนใหญ่มักจะเกิดจากคนใกล้ตัว มีตั้งแต่พ่อแม่แท้ๆ ไปจนถึงพ่อเลี้ยงแม่เลี้ยง หรือแม้แต่ปู่ย่าตายายคนที่เลี้ยงดู ตลอดจนคนใกล้ตัวอื่นๆ ที่ทำหน้าที่ดูแลเด็ก ส่วนใหญ่จะเกิดจากคนเหล่านี้มากกว่าคนแปลกหน้า โอกาสที่จะเกิดการทำร้ายเด็กมีความเป็นไปได้ทั้งหมด ซึ่งคนที่ก่อเหตุก็มักจะมีประวัติมาก่อน เพราะฉะนั้นเราพอจะรู้ความเสี่ยงของแต่ละครอบครัว
วิกฤติ COVID-19 ที่ผ่านมา ได้ส่งผลกระทบต่อบรรดาสถาบันการศึกษา ทำให้ต้องหยุดการเรียนการสอน ศูนย์เด็กเล็กซึ่งถือเป็นจุดเริ่มต้นของการพัฒนามนุษย์ก็ได้รับผลกระทบเช่นเดียวกัน แต่ก็ยังคงสู้ยืนหยัดเพื่อให้ “อยู่กับ COVID” ได้อย่างยั่งยืน
เช่นเดียวกับ ศูนย์พัฒนาเด็กปฐมวัย สถาบันแห่งชาติเพื่อการพัฒนาเด็กและครอบครัว มหาวิทยาลัยมหิดล ภายใต้การบริหารโดย รองศาสตราจารย์ นายแพทย์อดิศักดิ์ ผลิตผลการพิมพ์ ผู้อำนวยการสถาบันแห่งชาติเพื่อการพัฒนาเด็กและครอบครัว มหาวิทยาลัยมหิดล ที่ยังคงยืดหยัดต่อสู้กับวิกฤติ COVID-19 อย่างเข้มแข็ง โดยที่ผ่านมาได้มีการวางแผน ทดลอง และแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างเครือข่าย และผู้ปกครอง เพื่อให้สามารถ “อยู่กับ COVID-19” ได้อย่างยั่งยืน โดยเชื่อมั่นว่าในวันที่ 15 ตุลาคม 2564 ที่จะถึงนี้ เด็กๆ จะได้กลับมาเข้าชั้นเรียนได้อย่างปลอดภัย ได้กลับคืนสู่เบ้าหลอมแรกของการพัฒนาชีวิตมนุษย์ ณ ศูนย์พัฒนาเด็กปฐมวัย สถาบันแห่งชาติเพื่อการพัฒนาเด็กและครอบครัวมหาวิทยาลัยมหิดล ศาลายา ได้ต่อไป
รศ. นพ.อดิศักดิ์ ผลิตผลการพิมพ์ ผู้อำนวยการสถาบันแห่งชาติเพื่อการพัฒนาเด็กและครอบครัว และหัวหน้าศูนย์วิจัยเพื่อสร้างเสริมความปลอดภัยและป้องกันการบาดเจ็บในเด็ก (CSIP) ภาควิชากุมารเวชศาสตร์คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล
ได้กล่าวถึง “โรคภัยไข้เจ็บ” ที่เกิดในเด็กและวัยรุ่นว่าจริงๆ แล้วระหว่าง “เจ็บ” กับ “ไข้” เด็กและวัยรุ่นเสียชีวิตด้วยเรื่อง “เจ็บ” มากกว่า ซึ่งในที่นี้ หมายถึง “การบาดเจ็บ” ที่เกิดขึ้นจาก “อุบัติเหตุ” และ “ความรุนแรง” หากขาดการดูแลและเฝ้าระวังอย่างเหมาะสม สำหรับ “ไข้” นั้นหมายถึง”การป่วยไข้ด้วยโรคต่างๆ ซึ่งรวมไปถึงเรื่องการแพร่ระบาดของเชื้อไวรัส COVID-19″ ที่แม้เด็กอาจไม่มีอาการรุนแรงเท่าผู้ใหญ่ แต่อาจเป็นพาหะ หรือส่งต่อเชื้อไปยังผู้สูงวัย และสมาชิกในครอบครัวที่มีสุขภาพไม่แข็งแรงได้
เมื่อเข้าสู่ช่วงปิดเทอมใหญ่ของทุกปี มักมีเหตุสลดสะเทือนใจ “เด็กแอบชวนกันไปเล่นน้ำจนเสียชีวิต” เกิดขึ้นให้เห็นอยู่บ่อยๆ กลายเป็นอุทาหรณ์เตือน “บรรดาผู้ปกครอง” ให้ตระหนักถึงภัยอันตรายใกล้ตัวนี้ ถ้าหากปล่อยบุตรหลานคลาดสายตาเพียงเสี้ยววินาทีมักมี “เรื่องร้าย” มาเยือนขึ้นได้
ท่ามกลางตัวเลขผู้ติดโควิด-19 ระลอกใหม่ มีแนวโน้มเพิ่มทุกวัน “กระทรวงศึกษาธิการ” ได้ออกประกาศให้ “สถานศึกษา ของรัฐ และเอกชน” เปิดการเรียนการสอนปกติพร้อมกันในวันที่ 1 ก.พ.2564 ยกเว้น “พื้นที่สีแดง จ.สมุทรสาคร” และห้ามมีการออกนอกพื้นที่อยู่เช่นเดิม ส่วนอีก 4 จังหวัด คือ สมุทรปราการ กรุงเทพฯ ปทุมธานี และนนทบุรี ให้เปิดเรียนแบบมีเงื่อนไขในการจำกัดนักเรียนไม่เกิน 25 คนต่อห้อง
ทว่าปัจจัยที่ต้อง “เปิดเรียนในสถานการณ์โรคระบาดใหม่” ส่วนหนึ่งมาจากปัญหาเด็กขาดการเรียนรู้ต่อเนื่อง โดยเฉพาะ “กลุ่มเปราะบาง” ไม่ได้รับการเรียนต่อหยุดเรียนถาวร อีกทั้ง “เด็กอนุบาลก็เรียนออนไลน์ไม่ได้” เพราะครอบครัวไม่พร้อม ไม่สามารถดูแลบุตรหลานได้เต็มที่ ทำให้พัฒนาล่าช้ากลายเป็นติดเกมซ้ำแทน…
หนำซ้ำบางพื้นที่ยังเจอ “ความเหลื่อมล้ำ” ไม่สามารถเข้าถึงระบบอินเตอร์เน็ต ได้ เพราะครอบครัวยากจน ที่ต้องมีค่าใช้จ่ายจากระบบการเรียนแบบนี้
อีกทั้งข้อมูล “กรมอนามัย” นับแต่มีโควิด-19 ในรอบแรกตั้งแต่วันที่ 1 ม.ค.-14 ธ.ค.63 มีผู้ติดเชื้ออายุ 0-18 ปี 207 ราย ที่เป็นกลุ่มเดินทางกลับจากต่างประเทศ ส่วนระลอกใหม่ตั้งแต่วันที่ 15 ธ.ค.2563 ถึงปัจจุบันมีผู้ติดเชื้อ 71 ราย ที่เกิดจากสัมผัสใกล้ชิดในครอบครัว แต่ยังไม่พบการติดเชื้อจาก “ครูสู่นักเรียน” ในโรงเรียน
เหตุปัจจัยนี้ทำให้ “ศบค.ชุดเล็ก” พิจารณาเสนอมาตรการผ่อนคลายต่อ “ศบค.ชุดใหญ่” ให้กลับมาเปิดเรียนได้วันที่ 1 ก.พ.นี้…ที่คงเน้นมาตรการตามหลักของกระทรวงสาธารณสุขอย่างเคร่งครัด ไม่ว่าจะเป็นการใส่หน้ากาก ล้างมือสม่ำเสมอ รักษาระยะห่าง งดกิจกรรมรวมตัวกัน ทำความสะอาดพื้นที่โรงเรียนบ่อยๆ
นับเป็นความท้าทายสำคัญของ “ระบบการศึกษาไทยในสถานการณ์โรคระบาด” ที่ไม่ใช่แค่ความปลอดภัยในโรงเรียนเท่านั้น แต่ต้องพร้อมเรียนรู้ ควบคู่กับทักษะปรับตัว “สู่โลกใหม่” ให้มีประสิทธิภาพในอนาคตด้วย
รศ.นพ.อดิศักดิ์ ผลิตผลการพิมพ์ ผอ.สถาบันแห่งชาติเพื่อการพัฒนาเด็กและครอบครัว ม.มหิดล และ ผอ.ศูนย์วิจัยเพื่อสร้างเสริมความปลอดภัยและป้องกันการบาดเจ็บในเด็ก รพ.รามาธิบดี บอกว่า ในช่วงโรคระบาดนี้ “โรงเรียน” จำเป็นต้องมีมาตรการดูแลป้องกันแก่ “เด็กนักเรียน” ให้มีความปลอดภัยห่างไกลจากโรคระบาดด้วย
โดยเฉพาะ “เด็กวัย 3-6 ขวบ” มักไม่ระวังตัวดูแลป้องกันตัวเองได้ดีนัก ทำให้ “สถานศึกษา” ต้องมีส่วนเข้ามาทำหน้าที่บริหารจัดการแวดล้อมในโรงเรียนให้มีความปลอดภัยที่สุด เพราะ “เด็กวัยเรียน” ต้องมีกิจกรรมรวมกลุ่มกับเพื่อนฝูงอยู่เสมอ และมีโอกาสเกิดความเสี่ยงต่อการระบาดของโรคง่ายยิ่งขึ้นตามมา…
แต่ว่ามาตรการดูแลนี้ก็ต้องคำนึงถึง “วิถีชีวิตเด็ก” เป็นหลัก ที่ไม่ใช่ลักษณะเป็นการกดดันที่อาจก่อให้ “เกิดภาวะความเครียด” กลายเป็นกระทบต่อการพัฒนาการเรียนรู้รุนแรงตามมา…
ในส่วน “ผู้ปกครอง” ต้องกลั่นกรองข้อมูลข่าวครบทุกด้านอย่างถูกต้อง “ตระหนักได้แต่อย่าตื่นตระหนกเกินไป” เพื่อให้เกิดการเรียนรู้ในการป้องกันอย่างเข้าใจแท้จริง เพราะถ้ารับข้อมูลข่าวมาแบบผิดๆ อาจส่งผลให้เกิดความหวาดกลัวนำไปสู่ “ความกังวลสร้างความเชื่อให้เด็กแบบผิดๆ” ต่อไปอีก
กลายเป็นผลกระทบให้ “เด็กต้องเจอสภาวะความกดดัน” ที่เป็นการก่อให้เกิด “ความเครียดสูง” สุ่มเสี่ยงต่อ “โรคย้ำคิดย้ำทำ” ทำให้เกิดความกังวลตอบสนองความคิดพฤติกรรมซ้ำๆ จนไม่สามารถยอมรับการเปลี่ยนใหม่ๆก็ได้
ดังนั้น “ผู้ปกครอง” ต้องใช้โอกาสนี้เริ่มสร้างการรับรู้การใช้ชีวิตแบบ ยืดหยุ่นให้ “เด็ก” เข้าใจในสถานการณ์ “สังคมโลก” ที่กำลังเปลี่ยนไป เพื่อ ให้เติบโตเป็นผู้ใหญ่อย่างมีทักษะพร้อมรับกับสิ่งที่จะเข้ามาใหม่ๆ และปรับตัวอยู่รอดกับเหตุการณ์ที่อาจเกิดในอนาคต ไม่ว่าจะเป็น “โรคอุบัติใหม่ และภัยพิบัติธรรมชาติ” นับวันยิ่งมีแนวโน้มทวีความรุนแรงมากขึ้นกว่าเดิม
ตัวอย่างเช่น…PM 2.5 แผ่นดินไหว ภัยแล้ง วาตภัย ภาวะโลกร้อน โรคระบาดรุนแรง ที่เกิดผลกระทบลักษณะเปลี่ยนแปลงอย่างช้าๆ ไปจนแบบฉับพลันรุนแรง ซึ่งเกิดขึ้นให้เห็นกันอยู่บ่อยๆ ดังนั้นตอนนี้ต้องสร้างการรับรู้ในการเปลี่ยนแปลงทางธรรมชาติของโลก เพื่อจะได้ปรับวิถีชีวิตให้สอดคล้องกับสภาวะในขณะนั้นได้
ย้อนมา…“เรื่องเปิดเรียนยุคโควิด-19” ในมาตรการป้องกันโรคในโรงเรียนนี้อาจจะไม่แตกต่างไปจากการป้องกันโรคติดเชื้อชนิดทั่วไป ที่มักเคยเกิดขึ้นบ่อยๆทุกปี และมีการปฏิบัติตามมาตรการป้องกันประจำกันอยู่แล้ว เช่น มาตรการป้องกันไวรัสอาร์เอสวี ไข้หวัดใหญ่ โรคมือเท้าปาก ไมโครพลาสมา เป็นต้น
ครั้งนี้ “โรงเรียน” ก็แค่ต้องเพิ่มการเรียนรู้ทักษะ “สุขอนามัย” ที่เป็นรากฐานให้ “นักเรียน” ดูแลสุขภาพในการป้องกันไวรัสโควิด-19 ที่เป็นโรคติดต่อตัวใหม่ เบื้องต้น “เด็กหลายคน” ต่างรับรู้ข้อมูลในสถานการณ์เกิดโรคระบาดนี้ตามการบอกเล่าจาก “ครู ผู้ปกครอง” ทำให้มีความตระหนักในการป้องกันอย่างดีระดับหนึ่งอยู่แล้วด้วยซ้ำ
ตอกย้ำว่า…“การระบาดโควิด-19” มีผู้ติดเชื้อกระจายอยู่หลายพื้นที่ของประเทศไทย ทำให้ตัวเลขการผู้ติดเชื้อขึ้นลงอยู่ทุกวัน ด้วยเหตุนี้ “การเปิดโรงเรียน” ย่อมมีความเสี่ยงโอกาสเกิดการระบาดในโรงเรียนได้เสมอ ดังนั้นสถานศึกษาต้องพยายามลดความเสี่ยง ด้วยการเฝ้าระวังเข้มงวดเต็มที่ เพื่อให้โรงเรียนเป็นพื้นที่ปลอดภัยที่สุด
เริ่มจาก “บังคับตรวจนักเรียน” ปฏิบัติตนสวมใส่หน้ากากอย่างเข้มงวด มีการล้างมือทุกๆ 1 ชั่วโมง แต่สิ่งที่ปฏิบัติค่อนข้างยาก คือ “การเว้นระยะห่าง” เพราะ “นักเรียน” ชอบเล่นกันตามวัย และ “ครู” ก็ไม่สามารถควบคุมได้ตลอดเวลาอยู่แล้ว
สุดท้ายเมื่อ “เปิดโรงเรียน” มาแล้วคงทำได้ทางเดียว คือ “นักเรียนดูแลตัวเอง” ทั้งใส่หน้ากาก ล้างมือ และ “ครู” ต้องสอนวิธีเว้นระยะห่างด้วย เพราะจะ “ตลกมาก” อยู่นอกโรงเรียนเว้นระยะ แต่เข้ามาในโรงเรียนไม่ต้องเว้นระยะ ดังนั้น “มาตรการรัฐบาล” แนะนำต้องทำเคร่งครัด ส่วนทำได้แบบใด “โรงเรียน” ต้องบริหารให้ดีเท่านั้น
ประเด็นข้อเสนอ…“มาตรการเรียนแบบแบ่งกลุ่มเฉพาะ” เช่น ห้องเรียนมี 30 คน ก็ต้องอยู่กันเฉพาะจำนวนนี้ที่จะไม่ไปยุ่งเกี่ยวสัมผัสกลุ่มอื่นในโรงเรียนเด็ดขาด ถ้าเกิดการติดเชื้อจะไม่แพร่กระจายไปในกลุ่มอื่น แต่ว่า “ผู้ปกครอง” อาจต้องยอมรับความเสี่ยงของการรวมกัน เพราะไม่มีใครรู้ว่า พื้นที่ใดเสี่ยงเกิดการระบาดขึ้นได้เลย
ยกตัวอย่าง ศูนย์พัฒนาเด็กปฐมวัย “สถาบันแห่งชาติเพื่อการพัฒนาเด็กฯ” กำหนดเปิดเรียนในวันที่ 12 ก.พ. มีการแบ่งกลุ่มชั้นเรียน 12-15 คน ในช่วงนี้เชิญ “ผู้ปกครอง” มาทำความเข้าใจชี้แจงการเรียนแบบนี้ที่ต้องยอมรับความเสี่ยงจากการรวมกลุ่มกันได้ และมีหน้าที่เปิดเผยข้อมูล “ความเสี่ยงติดเชื้อ” เช่น เด็กไปจุดเสี่ยงสูงควรหยุดเรียนกักตัว 14 วัน
ถ้าโชคร้าย “ติดเชื้อในกลุ่มนี้” ผู้ปกครองต้องยอมรับความจริงได้ห้ามโกรธแค้นต่อว่ากล่าวโทษเป็นความผิดผู้อื่น เพราะสมัครใจมาอยู่ร่วมกัน ลักษณะเป็นสมาชิกครอบครัวในสถานการณ์ที่ยังมีโรคระบาดเกิดขึ้นนี้แล้ว
ส่วน “กิจกรรมนอกห้องเรียน” ยังดำเนินการตามปกติ ที่ต้องถูกบังคับไม่ให้ไปสัมผัสนักเรียนกลุ่มอื่น เมื่อเลิกเรียนก็ปล่อยกลับบ้าน สิ่งที่สถาบันฯ ทำกันอีกประการสำคัญ คือ การเฝ้าระวังเข้มข้นสูงสุด “สุ่มตรวจคัดกรองหาผู้ติดโควิด-19” ในกลุ่มนักเรียนเชิงรุกด้วยการแยงจมูกเดือนละครั้ง เพื่อเป็นการตรวจสอบระบบการป้องกัน
จริงๆแล้ว…“เปิดเรียน” ต้องขึ้นอยู่แต่ละพื้นที่ หากเป็นพื้นที่เสี่ยงต่ำแล้วสถานประกอบการได้เปิดบริการ มีผู้คนออกรวมกลุ่มชุมนุมกันทั่วไปเช่นนี้ก็ไม่มีเหตุผลโรงเรียนต้องปิดต่อไป ยกเว้นหากทุกแห่งยังอยู่ระหว่าง “ปิดบริการ” แต่โรงเรียนขอเปิดแบบนี้คงไม่ใช่เรื่องดี เพราะ “โรงเรียน” ก็ถือเป็นสถานที่เสี่ยงต่อการระบาดได้เช่นกัน
ด้วยเหตุนี้เมื่อ “ผู้ปกครอง” ยินยอมให้บุตรหลานไปโรงเรียนอยู่รวมกันกับคนอื่น ก็ย่อมต้องรับความเสี่ยงได้เช่นกัน แม้ว่า “โอกาสติดเชื้อจะน้อย” ก็ไม่ใช่ว่าปลอดภัยร้อยเปอร์เซ็นต์ เพราะยังมี “ตัวเลขเด็กไทยติดเชื้อโควิด-19” เกิดอยู่เสมอ ในทางกลับกัน “เด็กติดเชื้อมักไม่แสดงอาการนี้” ถ้ามีโอกาสไปโรงเรียนแล้วอะไรจะเกิดขึ้น
เรื่องนี้มองว่า “ลักษณะมารวมกันในโรงเรียน” อาจต้องมีระบบสุ่มตรวจเช็กระบบมาตรการป้องกันในโรงเรียนเดือนละครั้งด้วยซ้ำ เสมือน “โรงงาน” ต้องสุ่มตรวจหาการติดเชื้ออยู่เป็นระยะ ในส่วนนี้ “รัฐบาล” อาจต้องออกค่าใช้จ่ายให้กับโรงเรียนได้ก็ย่อมเป็นเรื่องที่ดีมาก เพื่อสร้างความมั่นใจว่า “โรงเรียน” มีความปลอดภัยระดับหนึ่ง
มิเช่นนั้น “การรวมกัน” ในโรงเรียนแบบนี้ ก็ไม่มีเหตุผลใดๆที่จะเป็นพื้นที่ที่เกิดการระบาดโควิด-19 ได้ยาก ดังนั้น “ผู้ปกครอง” อาจต้องเผื่อใจไว้ด้วยก็ดี.
ในอดีตพ่อและแม่ต่างเชื่อกันว่า โรงเรียนน่าจะเป็นสถานที่ปลอดภัยสำหรับลูกๆ แต่เมื่อย้อนไปได้เกิดเหตุการณ์ต่างๆ มากมาย ทั้งครูกระทำชำเราลูกศิษย์ ลงโทษด้วยวิธีรุนแรงเกินกว่าเหตุ จนมาถึงเรื่องราวอันฮือฉาวสั่นสะเทือนวงการ จากการกระทำของครูที่ทำร้ายเด็กนักเรียนชั้นอนุบาล สร้างความปวดร้าวใจให้กับคนเป็นพ่อเป็นแม่
จบเสร็จสิ้นไปแล้วสำหรับกิจกรรม “ค่ายเล่นรอบเมือง สร้างพลังการเรียนรู้” ตอน ผจญภัยนครปฐม เมืองมหัศจรรย์ (8 – 11 ตุลาคม 2562) ณ สถาบันแห่งชาติเพื่อการพัฒนาเด็กและครอบครัว มหาวิทยาลัยมหิดล วิทยาเขตศาลายาที่ร่วมกับ ศูนย์วิจัยเพื่อสร้างเสริมความปลอดภัย และป้องกันการบาดเจ็บในเด็ก คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี
รศ. นพ.อดิศักดิ์ ผลิตผลการพิมพ์ ผู้อำนวยการสถาบันฯ อธิบายว่า ที่มาของโครงการนี้ เพื่อส่งเสริมทักษะชีวิตของเด็กชั้นเด็กเล็กในช่วงประถมศึกษา เด็กๆ จะได้เล่นและเรียนรู้จากแหล่งเรียนรู้ในพื้นที่บ้าน แหล่งชุมชนที่พวกเขาอาศัยอยู่ เนื่องจากปัญหาในทุกวันนี้ คือเด็กเล่นน้อยเกินไป หรือเล่นแย่ลง คุณภาพการเล่นก็ด้อยลง ส่งผลต่อพัฒนาการสมองและร่างกายที่พร่องลงไป ด้วยเทคโนโลยีดิจิทัลที่เข้ามาแทรกแซงความสนใจเด็กจากโลกจริง สู่โลกจอ ยิ่งทำให้เด็กนั่งนิ่ง ไม่ขยับร่างกาย เป็นพฤติกรรมส่งผลต่อภาวะโรคอ้วนในเด็ก สมาธิสั้น ออทิสติกเทียม และมีปัญหาต่อพัฒนาการทางภาษา และความสัมพันธ์ในครอบครัว ซึ่งกิจกรรมค่ายนี้ มุ่งแก้ปัญหาดังกล่าวข้างต้น
พ่อแม่ระวัง! อย่าให้ใคร “หอมแก้ม” ลูกพร่ำเพรื่อ